Tijdens een intervisiebijeenkomst had ik over het fenomeen gehoord en ik vond het intrigerend. Wat een verhelderende kijk op conflicten met ook een duidelijke remedie! Vervolgens heb ik informatie opgevraagd bij mr Stephen Karpman himself en ik kreeg onlangs van hem een gesigneerd exemplaar van zijn boek “A game free life” !
Bij de analyse van een conflict zie je dat een mens tijdens transacties (menselijke interacties) één (of meer) van drie rollen kan vervullen: de Aanklager, de Redder of het Slachtoffer. Je moet het zien als een rollenspel waarbij de “acteurs” zich niet bewust zijn dat ze acteren. Ze handelen dus onbewust en negatief. In dezelfde situatie kunnen de “acteurs” van rol wisselen; de aanklager wordt ineens redder en het slachtoffer wordt aanklager. Als je er op let zie je het gebeuren.
Uitvergroot zou je kunnen zeggen dat de Aanklager (kritisch en oordelend) zelf vindt (onbewust) dat hem geen blaam treft, niet zelf verantwoordelijk is voor de situatie, de zaak beter heeft aangepakt dan de ander en daarbij anderen op afstand houdt.
De Redder heeft een slachtoffer nodig om te kunnen redden en maakt zichzelf belangrijk en anderen afhankelijk. De redder laat zien hoe goed hij/zij is en bemoeit zich met anderen, niet met zichzelf.
Een slachtoffer heeft op zijn/haar beurt een redder nodig, hoeft niet na te denken, hoeft niet te kiezen, heeft geen verantwoordelijkheid voor het eigen gedrag en wordt door anderen verzorgd. Dit klinkt als een comfortabele, makkelijke positie en deze rol wordt dan ook veelvuldig ingenomen.
Uit de beschrijving volgt al, dat er geen sprake is van een gelijkwaardige positie tussen Aanklager, Redder en Slachtoffer. Ieder vindt zich ofwel meer, ofwel minder dan de ander. Daarnaast neemt niemand verantwoordelijkheid voor zijn of haar eigen gedrag: de Aanklager en het Slachtoffer leggen de schuld bij de ander, terwijl de Redder de problemen niet daar neerlegt waar ze horen. Alle drie rollen fixeren zich op de verantwoordelijkheid van de ander en leiden daarom de aandacht af van zichzelf.
Belangrijk om te weten is dat dit gedrag altijd onbewust is. Met name wordt ontkend wat de eigen verantwoordelijkheid is, omdat het spel juist in het leven is geroepen om de last van de verantwoordelijkheid voor eigen voelen, denken en handelen te ontkennen. Om deze reden kan het voor mensen die sterk dit gedrag vertonen, zelfs als het ernstige gevolgen heeft, des te moeilijker worden te erkennen wat de eigen rol in werkelijkheid is.
Minderwaardigheidsgevoelens kunnen een belangrijke reden zijn om toevlucht te nemen tot de dramadriehoek, en ook reden zijn dat dit spel een vicieuze cirkel heeft waaruit geen ontsnappen mogelijk is; het spel ontkent de eigen verantwoordelijkheid en sluit die uit. Ondanks de schijn die opgehouden wordt, wakkert het gedrag minderwaardigheidsgevoel juist aan omdat het resultaat van de onbewuste bedoelingen onveranderlijk negatief is.
De dramadriehoek spelen betekent negatief gedrag/ruziegedrag vertonen. Een remedie is daarom: kritisch zijn op eigen handelen, en een voorstelling maken van wat eigen gedrag betekent voor anderen of voor de situatie. Het vraagt empathie. Op deze manier wordt het mogelijk te kiezen voor positieve gevolgen en een positieve benadering. Ook is een keuze mogelijk voor gelijkwaardigheid (“Ik ben OK, jij bent OK” zoals dit verwoord wordt in de Transactionele Analyse) en om verantwoordelijkheid voor eigen emotie en daden te nemen.
De Dramadriehoek richt zich op het negatieve, het medicijn is dus je richten op het positieve.
Hoewel dit (onbewuste) gedrag in de dramadriehoek bijna altijd destructief is, lijkt het op korte termijn voldoening op te leveren. De voldoening bestaat uit zichzelf beter voorstellen dan men zich in feite voelt, zowel als beeld van zichzelf als beeld naar anderen. Je eigen ego wordt zo opgepoetst.
Om effectief te kunnen communiceren of samen te werken moet men uit de dramadriehoek stappen. De onbewuste bedoelingen moeten niet langer bepalen wat het effect is voor betrokkenen. Dat betekent in de praktijk dat men moet handelen op basis van gelijkwaardigheid en zelf de verantwoordelijkheid voor eigen gedrag moet nemen. Hiervoor is de Winnersdriehoek bedacht (Stephen Karpman noemt het the Compassion Triangle), met als rollen Helper, Assertief persoon en Kwetsbaar persoon. Hetzelfde mechanisme als in de dramadriehoek geldt in de winnersdriehoek, alleen worden de destructieve elementen in positieve elementen omgebogen. Het Slachtoffer (wordt kwetsbaar persoon) gaat in zijn kracht staan, durft de kwetsbare kanten te laten zien en neemt de verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven en geluk. De Redder (wordt Helper) schudt het belerende van zich af en behandelt de ander als gelijkwaardige. De redder is zorgzaam geworden, staat naast de ander, nier er boven. De Aanklager (wordt de assertieve) durft eerlijk te zeggen wat hij denkt en voelt maar zonder de ander te kwetsen. Hij communiceert in de “ik” vorm in plaats van de ander verwijten te maken en de ander te beschuldigen.
In de winnersdriehoek wordt er geen oordeel gegeven en is er sprake van gelijkwaardigheid. Ieder gaat er van uit, dat de ander oké is. Dat vraagt wel een mindswitch. De Helper redt niet maar biedt constructieve hulp aan, is meer een coach want de verantwoordelijkheid wordt niet overgenomen. Assertief persoon stelt ter zake doende problemen aan de orde, benoemt de problemen, weet eigen grenzen te stellen en aan te geven. Kwetsbaar Persoon maakt anderen duidelijk waarin hij kwetsbaar is, hij stelt zich open en laat zichzelf zien. Waar de dramadriehoek de schuldvraag buiten zichzelf legt, moedigt de winnersdriehoek ieders verantwoordelijkheid zelf nemen, aan. Je bewust zijn van het mechanisme doet je stilstaan bij je eigen gedrag. En je eigen gedrag kun je altijd veranderen.
Het is een effectieve tool bij groepsmediations maar kan ook toegepast worden bij mediations tussen twee partijen.